شاه‌کلید ارتقای نوآوری اجتماعی در کشور چیست؟

نوآوری اجتماعی به عنوان محرکی برای شیوه‌های آموزشی جدید: نوسازی، ترمیم، تحول نظام آموزشی و حتی برای رفع محرومیت‌زدایی و فقر قابلیت استفاده دارد اما مساله این است که پدیده زمانی منجر به این تحولات خواهد شد که سیاست‌گذارانی آگاه و مشتاق و زیرساخت‌های قوی وجود داشته باشد.

در این پیوند، پژوهشگر ایرنا در گفت‌وگو با دکتر «رضا صفری شالی»  جامعه‌شناس، صاحب‌نظر حوزه رفاه اجتماعی و دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی و دکتر «علیرضا شریفی‌ یزدی» جامعه‌شناس و روانشناس اجتماعی به تاثیر قوانین بالادستی در ارتقای نوآوری‌ها [۱] و راهکارهای گوناگون برای تاثیرگذاری بیشتر نوآوری اجتماعی بر ارتقای آموزش عالی، فقرزدایی و سلامت پرداخته است. در ادامه بخشی از این گفت‌وگوها را می‌خوانیم:

نوآوری اجتماعی نیازمند نیروی محرک

«صفری‌شالی» استاد جامعه‌شناسی می‌گوید در قوانین بالادستی و چشم‌اندازهای کلان و همینطور برنامه توسعه به نوآوری اجتماعی توجه شده است. برای نمونه در برنامه‌های پنج ساله توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه‌های اجتماعی به استفاده از نوآوری‌های اجتماعی چه در سطح الگوها چه در سطح روش‌ها و چه در سطح تکنیک‌ها اشاره شده است.
همچنین در برنامه‌ها ۵ ساله عنوان توسعه وجود دارد یعنی در ذات توسعه استفاده از نوآوری و به کار بردن نوآوری وجود دارد می‌بینیم که در این برنامه‌ها توسعه به شکل‌گیری نوآوری در سطح سازمان‌ها و نهادها و یا در خصوص فرایندها، روش ها و اقدامات اشاره شده است که بخشی از این نوآوری‌ها شامل حوزه آموزش بخشی در حوزه بهداشت و درمان و سیستم تامین اجتماعی وجود دارد.

وی می‌افزاید: بخشی از نوآوری هم مربوط به حوزه ایجاد اشتغال است که با استفاده از امکانات و شرایط جهانی به وجود امده‌اند، برای نمونه می‌توان به شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها و شبکه های اجتماعی اشاره کرد.

« شریفی یزدی» در این خصوص به کم‌توجهی سیاست‌گذاران به حوزه نوآوری اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید: قوانین بالادستی تقریبا توجه چندانی به نوآوری اجتماعی نکرده و این در حالی است که  استارت‌آپ‌ها از مظاهر نوآوری اجتماعی محسوب می‌شوند و باید آنها را بیشتر مورد توجه قرار داد. باید برای آنها قوانین محکمی وضع شود تا حمایت لازم از آنها صورت گیرد.
نوآوری اجتماعی می‌تواند منجر به توسعه شود یعنی هر جامعه‌ای که دغدغه توسعه دارد و می‌خواهد به آن دست یابد، باید نوآوری اجتماعی داشته باشد

راهکارها پیشنهادی برای ارتقای نوآوری اجتماعی در کشور

نوآوری اجتماعی می‌تواند منجر به توسعه شود یعنی هر جامعه‌ای که دغدغه توسعه دارد و می‌خواهد به آن دست یابد، باید نوآوری اجتماعی داشته باشد.

صفری شالی بر این باور است که نوآوری اجتماعی با توجه به فرایندهایی که دارد از شناخت شروع می‌کند به تولید ایده، ارزیابی و پیاده‌سازی می‌پردازد و در نهایت هدفش این است که به محصول و یا به خدمتی منتهی شود. در واقع نوآوری اجتماعی باید به شکل پایدار و یا فراگیر در حوزه‌های کسب و کار، بهداشت و درمان و حوزه‌های مربوط به آموزش قرار گیرد.

به گفته این استاد دانشگاه یک نوآوری، زمانی نوآوری اجتماعی نامیده می‌شود که بتواند پتاسیل بهبود کمیت یا کیفیت زندگی مردم را داشته باشد. در واقع در این روند باید به فعالیت‌ها و خدمات نوآورانه‌ای که متناسب با شرایط زندگی مردم است بپردازد و با توجه به واقعیت‌ها روز جامعه  ایجاد شده باشد. از این رو سازمان‌ها و نهادها باید اهداف و مقصد خودشان را طوری تعریف کنند که با استفاده از قابلیت‌ها، امکانات و ابزارها در جهت بهبود کیفیت مردم استفاده کند.

صفری شالی، به نقش مهم سازمان‌ها در ارتقای نوآوری اجتماعی اشاره می‌کند و تصریح می‌کند: برخی سازمان‌ها دارای نیروی انسانی، سرمایه و امکانات هستند،بنابراین باید از این شرایط در جهت بهبود زندگی مردم استفاده کنند. پس نوآوری اجتماعی به عنوان رویکرد جدید باید برای پرداختن به نیازهای اجتماعی تعریف شود.

وی افزود نوآوری اجتماعی در واقع هم در اهداف و هم در ابزارها باید مورد توجه قرار گیرد. پس سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌ها باید با بکارگیری و استفاده از امکانات، شرایط و پتانسیل‌های جدید به بهبود کیفیت زندگی مردم منتهی شوند ،آن‌ها به منابع و به قدرت دسترسی دارند و می توانند با استفاده از این پتانسیل‌هایی که دارند به توسعه و بهبود جامعه منجر شوند.

استفاده از توانمندی مردم برای ارتقای نوآوری اجتماعی

نکته دیگر برای ارتقای نوآوری اجتماعی استفاده از توانمندی و نیروهای مردمی است. این نیروها می‌توانند در قالب سازمان‌های مردم نهاد یا انجمن‌های غیردولتی و سازمان‌های اجتماع محور باشد، به طوری که یک جامعه بتواند از توانمندی آن‌ها برای بهبود شرایط زندگی استفاده کند.

در گام دوم استفاده از نیروها و پتانسیل های مردمی است که تلفیق و ترکیب این دو می‌تواند در ارتقای نوآوری اجتماعی کشور بسیار موثر باشد، به طوری که در بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌ها باید به مردم آگاهی داده شود که انجام این طرح‌ها و برنامه ها به نفع  آن‌ها خواهد بود. به عبارت دیگر مردم در برخی از عرصه‌ها که مربوط به حوزه زندگی آنهاست به مشارکت طلبیده شوند.

صفری شالی معتقد است برای ارتقای نوآوری اجتماعی باید به مردم آگاهی داد، آن‌ها را به مشارکت فرا خواند و از توانمندی و ایده‌ها و ظرفیت‌ها مردم استفاده کرد اما وظیفه اصلی با توجه به نوع هر حوزه بر عهده دستگاه متولی این حوزه است. بنابراین این اقدام باید از طرف دستگاه و نهادهای دولتی عمومی همچون شهرداری‌ها و نهادهای حکومتی یا حاکمیتی شروع شود و مردم به مشارکت فراخوانده شوند.

تلفیق و ترکیب استفاده از نیروها و پتانسیل های مردمی است، می‌تواند در ارتقای نوآوری اجتماعی در کشور بسیار موثر باشد                                        

نوآوری اجتماعی در نهادهای دولتی و غیردولتی قابلیت پیاده شدن دارد.

این استاد دانشگاه می‌گوید: نوآوری در دولت  یا نهادهای انتفاعی مانند سازمان‌های اداری، اقتصادی یا در نهادهای غیرانتفاعی قابلیت پیاده شدن دارد. در واقع وقتی ما با یک نوع نگاه به مشکلات جامعه نگاه کنیم، به طور طبیعی بهتر می‌توانیم به این هدف برسیم و منفعت‌های کوتاه مدت فردی یا بخشی حتی در حوزه کار، حاکمیت و دولت نمی‌تواند مشکلات را در سطح عمیق حل کند.
در نهایت باید گفت در نوآوری اجتماعی هدف اصلی فقط به حداکثر رساندن منفعت نیست بلکه افزایش کیفیت خدمات اجتماعی است این یک وجه است و یک وجه دیگر مقرون به صرفه کردن این خدمات است. 

وی می‌افزاید: اگر رویکرد اصلی اقتصادی دولت و دولتمردان به این سمت باشد که با نوآوری اجتماعی و بهره‌گیری از ابعاد مختلف آن، محرومیت‌زدایی و فقرزدایی را  در محور اصلی برنامه‌های کوتاه‌، میان‌ و بلندمدت خود قرار دهند تا آثار مثبت این روند در جامعه خود را نشان دهد.

پی‌نوشت

[۱] . برای اطلاع بیشتر ر. ک: https://irna.ir/xjKpgj